طرح پانزی چیست و چگونه آن را بشناسیم؟/ تفاوت طرح‌ پانزی و هرمی چیست؟

اگر جایی به شما وعده سودهای نجومی و تضمینی (مثلا ماهی بیش از 10 درصد) در قبال پول‌هایتان داده شد، احتمالا با یک ترفند پانزی طرف هستید که می‌خواهد کلاه بزرگی بر سر شما بگذارد و سرمایه‌ای که سال‌ها برایش تلاش کردید را به چنگ آورد. در این مقاله به زبان ساده با طرح‌های کلاهبرداری پانزی و هرمی و نحوه تشخیص و شناسایی آن‌ها آشنا می‌شوید.

طرح پانزی چیست؟

یک طرح پانزی (Ponzi scheme)، ترفندی برای کلاهبرداری است که در آن یک کلاهبردار یا همان طراح پانزی، به افراد ناآگاه وعده می‌دهد که اگر پول‌هایشان را در اختیار او قرار دهند، با آن پول‌ها کار خواهد کرد و سودهای نجومی و تضمینی به سرمایه‌گذاران خواهد داد.

در ابتدا برای جلب اعتماد بیشتر، از پول افراد جدید، سود افراد قدیمی پرداخت می‌شود تا سرمایه‌گذاران بیشتری جذب سیستم شوند. این طرح در نهایت به دلیل اشباع شدن و عدم وجود سرمایه‌گذار جدید نابود شده و معمولا کلاهبردار با مقدار زیادی پول متواری می‌شود.

*برای درک بهتر طرح پانزی به مثال زیر توجه کنید (اسامی و اعداد و ارقام فرضی هستند):**

چنگیز یک کلاهبردار است که قصد انجام ترفند پانزی را دارد. او یک شرکت یا سایت جعلی تاسیس می‌کند و در آن به مردم وعده می‌دهد که اگر هر کدام از آن‌ها مثلا 1 میلیون تومان پول پرداخت کنند، او با آن پول‌ها در بازار بورس نیویورک، ارزهای دیجیتال یا هر جای دیگری سرمایه‌گذاری می‌کند و ماهی 200 هزار تومان (20 درصد) سود تضمینی به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کند.

اما در حقیقت هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری در کار نیست و فقط بازی با پول انجام می‌شود.

پس از مدتی تبلیغات و جذب سرمایه‌گذاران اولیه، حالا چنگیز میلیون‌ها تومان پول جمع‌آوری کرده است. برای این‌که طرح ادامه پیدا کند و پول بیشتری جذب شود، چنگیز از پول سرمایه‌گذاران جدید، سود سرمایه‌گذاران اولیه را پرداخت می‌کند. همین مورد باعث می‌شود تا مشتریان قدیمی که در ابتدا سود دریافت کرده‌اند، این طرح‌ را به دوستان و آشنایان خود معرفی کنند و سرمایه‌گذاران جدیدتری پا به عرصه بگذارند.

پس از این‌که پول خوبی جمع‌آوری شد و یا وقتی که دیگر سرمایه‌گذار جدیدی پیدا نشد، چنگیز با پول‌ها فرار می‌کند و طرح از هم فرو می‌پاشد.

اینترنت موجب شد تا طرح‌های پانزی به حد زیادی گسترش پیدا کنند زیرا تبلیغات و دریافت مبالغ در آن راحت‌تر است و طراح می‌تواند ناشناس باقی بماند.

اینفوگرافیکی جامع برای آشنایی با طرح پانزی:

نام طرح پانزی از کجا می‌آید؟

نام طرح پانزی (Charles Ponzi) از نام چارلز پانزی، یکی از مشهورترین کلاهبرداران تاریخ، گرفته شده است. او با فروش کوپن‌های تخفیفی اداره پست، به سرمایه‌گذاران وعده ۵۰ درصد سود را در ۴۵ روز یا ۱۰۰ درصد سود در ۹۰ روز می‌داد. روش پانزی این بود که با استفاده از سرمایهٔ سرمایه‌گذاران پیشین و همچنین سرمایه‌گذاران جدید، سود اولین‌ها را پرداخت می‌کرد. چارلز پانزی توانست با طرح ابداعی خود، در دهه 1920 در آمریکا، بیش از 20 میلیون دلار کلاهبرداری کند.

چارلز پانزی، مخترع طرح پانزی

طول عمر طرح پانزی چقدر است؟

همانطور که در بالا اشاره کردیم، طرح پانزی تا زمانی ادامه می‌یابد که سرمایه‌گذاران جدید به اندازه کافی وجود داشته باشند یا طراح از میزان پول بدست آمده راضی شود. پس از این‌که مقدار زیادی پول جمع شد و یا دیگر سرمایه‌گذاران جدید به اندازه نیاز وارد عرصه نشدند، طراح دیگر سودی پرداخت نمی‌کند. طبق قاعده تصاعد و جمعیت، معمولا یک طرح پانزی بیش‌تر از دو سال دوام نمی‌آورد.

طرح پانزی چگونه کار می‌کند؟

به طور کلی همه طرح‌های پانزی یک چرخه را دنبال می‌کنند اما نحوه کار می‌تواند کمی متفاوت باشد. هسته اصلی همه طرح‌های پانزی یکی است اما ظاهر و نوع ادعاها متفاوت است.

چرخه اصلی در همه طرح‌های پانزی:

1- تبلیغات فریبنده

در ابتدا با تبلیغات کاذب (معمولا در اینترنت یا گروه‌های اجتماعی)، چند نفر جذب سیستم می‌شوند و مقدار کمی سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین بعضی از طرح‌های پانزی روش‌های بازاریابی هم در پیش می‌گیرند که اگر یک کاربر عضو جدید وارد سیستم کند، سودش بیشتر خواهد شد.

2- واریز سودهای اولیه و جلب اعتماد

سودها به طور مرتب واریز می‌شود تا اعتماد بیشتری برای مبالغ بیشتر و سرمایه‌گذاران جدید جلب شود. این سودها یا با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید و یا از سرمایه اولیه طراح پرداخت می‌شود.

3- ورود حجم زیادی از سرمایه

پس از جلب شدن اعتماد افراد، موج عظیمی از سرمایه‌ به سیستم وارد می‌شود. سرمایه‌گذاران قدیمی هم پول بیشتری سرمایه‌گذاری کرده و حتی دوستان و آشنایان نزدیک خود را به طرح دعوت می‌کنند. در این مرحله تعصبات کورکورانه موجب می‌شود برخی از سرمایه‌گذاران، حتی اقدام به دریافت وام یا قرض سنگین و حتی فروش خانه یا اتومبیل خود کنند.

4- فروپاشی طرح

موارد 1 تا 3 چندین بار تکرار می‌شوند تا این‌که دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وجود نداشته باشد یا مقدار زیادی پول جمع شده باشد. پس از آن، طراح پول‌ها را برداشته و ناپدید می‌شود.

تشخیص طرح پانزی

با وجود این‌که کلاهبرداری‌های پانزی در انواع و شکل‌های مختلف ظاهر می‌شوند، همه انواع آن، یک سری خصوصیات اصلی دارند که عبارتند از:

سودهای نجومی و تضمینی

قول سودهای نجومی و تضمینی از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است. هر جا این وعده را دیدید، به پانزی بودنش شک کنید. منظور از نجومی بودن سود این است که اگر قرار باشد با پول خود کار کنید، باز هم سودش از طرح پانزی پایین‌تر است. مثلا ماهی بیش از ده درصد سود تضمینی، بسیار مشکوک است. به این فکر کنید که چطور می‌شود بدون هیچ ریسکی چنین سودی را تضمین داد؟

ناشناس بودن طراح

در یک طرح پانزی اطلاعات چندانی درباره تیم یا گرداننده وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد، معمولا از اسامی مستعار یا تقلبی استفاده می‌شود. یک طراح پانزی قطعا نمی‌خواهد شناسایی شود.

عدم شفافیت در فعالیت‌ها

یک طرح پانزی با شفافیت کامل توضیح نمی‌دهد که چگونه سود نجومی خود را در می‌آورد و چگونه آن را تضمین می‌کند. مثلا بعضی از طرح‌ها می‌گویند که پول کاربران را در بازارهای سرمایه یا استخراج ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کنند اما نمی‌گویند که چطور این‌کار را انجام می‌دهند یا این‌که چگونه از ریسک نوسانات قیمت، سختی استخراج و … در امان هستند.

بدون اطلاعات تماس معتبر

طرح‌های پانزی معمولا آدرس و شماره تلفن‌های معتبری از خود اعلام نمی‌کنند یا به آدرس‌های تقلبی و دفترهای کار چند روزه روی می‌آورند. ناشناسی از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است.

روش‌های عجیب دریافت پول

طراح سعی می‌کند تا مبالغ را از درگاه‌های غیرقانونی یا این‌ روزها به وسیله ارزهای دیجیتال دریافت کند تا رهگیری آن برای پلیس مشکل باشد.

نداشتن مجوزهای قانونی

طرح‌های پانزی نمی‌توانند مجوزهای قانونی اخذ کنند. البته گاهی اوقات یک طرح بقدری حرفه‌ای است که مقامات قانون‌گذار را هم فریب می‌دهد یا با باندبازی مجوز را دریافت می‌کند.

تفاوت‌های طرح هرمی و پانزی

طرح‌ پانزی با طرح‌های کلاهبرداری هرمی شباهت‌های زیادی دارد که خیلی اوقات باعث می‌شود تا برخی از کاربران این دو را یکی بدانند. اما واقعیت این است که طرح هرمی با طرح پانزی دقیقا مشابه نیست و یک‌سری از ویژگی‌ها، آن‌ها را از هم متمایز می‌کند.

طرح هرمی چیست؟

طرح هرمی مدلی است که به افراد وعده می‌دهد در صورت آوردن عضو جدید به سیستم و سرمایه‌گذاری او، سودهای نجومی دریافت خواهند کرد. یک طرح هرمی می‌تواند شامل یک‌سری کالا یا خدمات باشد که باید توسط عضو جدید خریداری شود تا سود به نفر بالایی تعلق بگیرد.

برای درک بهتر طرح هرمی به مثال زیر توجه کنید (اسامی و اعداد و ارقام فرضی هستند):

یک کلاهبردار هرمی مقداری خاک بی ارزش دارد. او تبلیغات زیادی می‌کند و به دروغ ادعا می‌کند که خاکش با خاک‌های دیگر فرق می‌کند و اگر پای گیاه ریخته شود، رشد آن سریع‌تر خواهد بود. بنابراین قیمت خاک در مقایسه با خاک‌های دیگر بازار، بالاتر است. او به یک فرد ناآگاه به نام محمد پیشنهاد می‌دهد که با پرداخت 100 هزارتومان مقداری خاک برای خانه‌اش بخرد. اما این فقط تمام ماجرا نیست.

کلاهبردار به محمد می‌گوید می‌تواند با طرح هرمی‌اش ثروتمند شود. به این صورت که اگر دوست‌هایش را دعوت کند و آن‌ها هم خاک بخرند، به صورت هرمی و تا چند سطح سود خواهد گرفت. بنابراین کلاهبردار به راحتی می‌تواند محصول معمولی خود را تا چند برابر قیمت بازار به‌فروش برساند و اگر فروشی در کار نباشد،َ سودی هم لازم نیست پرداخت کند. او از محمد به عنوان ابزاری برای تبلیغات محصول بی ارزش خود استفاده می‌کند. تبلیغاتی که بازده آن تضمینی است.

دو سناریو برای آینده این طرح وجود دارد:

1- تا زمانی که اعضای جدید وارد شوند، طرح ادامه می‌یابد و کلاهبردار هم به راحتی سود را پرداخت می‌کند چون توانسته محصول بی ارزشش را با قیمت گران بفروشد و دلیلی برای ندادن سود نیست. پس از مدتی که دیگر اعضای جدید وارد نشدند، اعضای بالاتر هم سودی دریافت نمی‌کنند و طرح خود به خود نابود می‌شود.

2- پس از مدتی، کلاهبردار می‌تواند محصول را هم ندهد و با پول‌های زیادی که جمع‌آوری کرده است، فرار کند.

شباهت‌های طرح پانزی و هرمی

• هر دو با دادن وعده سودهای نجومی، جیب قربانیان را خالی می‌کنند.
• هر دو برای بقا و ادامه دادن، نیاز به جذب اعضای جدیدتر دارند.

تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی

• طرح پانزی مدعی سرمایه‌گذاری پول‌ها در بازار است اما در طرح هرمی با یک‌سری محصول یا خدمات طرف هستیم.
• طرح پانزی می‌تواند شبکه‌ای نباشد اما طرح هرمی شبکه‌ای است، به این صورت که اعضای قدیمی، اعضای جدیدتر را دعوت می‌کنند.
• طرح پانزی کاملا کلاهبرداری است و قانون با آن برخورد می‌کند اما طرح هرمی با اینکه از اساس مشکل دارد، می‌تواند قانونی هم باشد.

طرح‌های پانزی و هرمی در ارزهای دیجیتال

ارزهای دیجیتال یک‌سری ویژگی‌های خاص دارند که کار را برای کلاهبرداران پانزی و هرمی تا حد زیادی راحت کرده‌اند و این روزها بیشتر طرح‌های پانزی با استفاده از همین ارزها راه‌اندازی می‌شوند.

رهگیری تراکنش‌های ارز دیجیتال بسیار مشکل‌تر از روش‌های سنتی مثل بانک است، نیازی ساختن حساب بانکی برای ارسال یا دریافت سرمایه‌ها نیست و رد کمتری از کلاهبردار به جا می‌ماند. همچنین تراکنش‌های ارز دیجیتال محدود به یک کشور خاص نمی‌شود و از همه جای دنیا می‌توان سرمایه جذب کرد.

بر اساس همین دلایل، ارزهای دیجیتال شیوه خوبی برای طرح‌های پانزی به شمار می‌آیند و جذب سرمایه و پرداخت سودها، بسیار راحت‌تر از روش‌های سنتی است.

بیت‌کانکت – بزرگترین پانزی تاریخ ارزهای دیجیتال

بیت کانکت (Bitconnect) یک پلتفرم سرمایه‌گذاری و وام‌دهی ارزهای دیجیتال بود که در سال 2017 به شدت مطرح شد. ارز دیجیتال آن یعنی BCC با قیمت بیش از 500 دلار در رده‌های بالای بازار جا خشک کرده بود و صرافی‌های بسیار معتبری از آن پشتیبانی می‌کردند.

در ژانویه ۲۰۱۸، پس از بررسی نهادهای تنظیم کننده بر فعالیت‌های این سازمان و مشخص شدن کلاهبرداری پانزی، بیت کانکت فروپاشید. پس از خبر فروپاشی توکن BCC بیش از ۹۰ درصد ارزشش را در کمتر از چند ساعت از دست داد. در همان ماه ارزش این ارز دیجیتال از ۴۰۰ دلار به حدود ۷ دلار کاهش یافت و اکنون با قیمت صفر، یک ارز دیجیتال مرده به شمار می‌آید.

نمودار قیمت بیت کانکت (BCC) که به خوبی سقوط شدید آن را نمایش می‌دهد

استخراج یا ماینینگ ابری (Cloud mining)

بخش بزرگی از کلاهبرداری‌های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال به وب‌سایت‌های [ماینینگ ابری] اختصاص دارند که ادعا می‌کنند با پول سرمایه‌گذاران اقدام به استخراج ارزهای دیجیتال می‌کنند. اغلب این سایت‌ها از روش پانزی استفاده می‌کنند و از سود سرمایه‌گذاران جدید به سرمایه‌گذاران قدیمی سود پرداخت می‌کنند. سودهای نجومی و تضمینی بدون در نظر گرفتن ریسک‌های استخراج، عدم شفافیت در نحوه کار، عدم وجود آدرس یا شماره تلفن معتبر و … از نشانه‌های طرح‌های پانزی ماینینگ هستند.

ماینینگ ابری امکان‌پذیر است اما یک سایت معتبر در ماینینگ ابری، فقط قدرت هش می‌فروشد نه این‌که مدعی سود نجومی تضمینی با نرخ ثابت و منظم باشد.

فروش توکن‌های بی‌ارزش

این روش به خودی خود پانزی یا هرمی محسوب نمی‌شود اما مکملی برای طرح‌های کلاهبرداری پانزی و هرمی است. روش کار این طرح‌ها به این صورت بوده که ابتدا پول زیادی در قالب بیت کوین یا ارزهای دیجیتال معتبر از مردم دریافت می‌کنند تا سودهای تضمینی به آن‌ها پرداخت کنند. اما در نهایت، این سود را با ارز دیجیتالی که خودشان ساخته‌اند و هیچ ارزشی ندارد، می‌پردازند و این امیدواری را به مردم می‌دهند که قیمت آن در آینده افزایش خواهد یافت.

استخراج ارز دیجیتال در ربات‌های تلگرامی

ربات‌های تلگرامی هم از دیگر طرح‌های کلاهبرداری هستند که از هیچ برای سازندگان خود پول می‌سازند. وعده و نحوه کار این ربات‌ها معمولا به شرح زیر است:

کاربر در ربات عضو می‌شود و مقداری الماس برای شروع کار هدیه می‌گیرد. با آن الماس‌ها می‌توان دستگاه‌های استخراج مجازی در ربات خریداری کرد تا اقدام به ماینینگ بیت کوین کنند. برای بدست آوردن الماس‌های بیشتر شما چند راه دارید که مهترین آن‌ها این دو هستند:

• با استفاده از لینک عضوگیری، دوستان خود را دعوت کنید و الماس هدیه بگیرید
• با استفاده از بیت کوین، الماس بخرید

اما در این ربات‌های تلگرامی هیچ‌گونه استخراجی صورت نمی‌پذیرد و تنها کاربران را برای خرید بیشتر الماس مجاب به پرداخت بیت کوین می‌کند. کاربرانی هم که روش عضو‌گیری را انتخاب می‌کنند در نهایت برای برداشت مبالغ استخراج شده پیامی را مبنی بر اینکه زیر مجموعه شما حتما باید با بیت کوین الماس خریده باشند، دریافت می‌کنند. به این ترتیب برای دریافت سودها حتما باید زیر مجموعه شما خرید انجام دهد. این یک طرح پانزی بسیار پیشرفته است.

سرمایه‌گذاری در املاک، خودرو، بورس، انرژی و …

نوع دیگر از طرح‌های پانزی در ارزهای دیجیتال که بسیار متداولند، وب‌سایت‌هایی هستند که ادعا می‌کنند پول سرمایه‌گذاران را در بازارهای خارجی املاک، خودرو، بورس، انرژی و یا هر چیز دیگری سرمایه‌گذاری می‌کنند. برخی از این سایت‌ها حتی سندهای مالکیت جعلی هم برای کاربر صادر می‌کنند که مثلا یک نفر ده متر از یک خانه در نیویورک را خریداری کرده است.

شناسایی این‌‌گونه وب‌سایت‌ها با روش‌هایی که در بالا گفته‌ایم بسیار راحت است.

جمع‌بندی

طرح‌ پانزی روشی در کلاهبرداری است که با وعده دادن سودهای تضمینی و نجومی، از قربانیان سرمایه جذب می‌کند. برای جلب اعتماد بیشتر، کلاهبرداران در ماه‌های اول سود تضمینی را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند. این کار با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید انجام می‌شود. پس از مدتی که پول زیادی جذب شد و دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وارد سیستم نشد، کلاهبرداران دیگر پولی پرداخت نمی‌کنند و متواری می‌شوند.

تشخیص طرح‌های پانزی اصلا سخت نیست. مهم‌ترین شاخصه این طرح‌ها سودهای نجومی تضمینی و ناشناس بودن است. به دلیل ماهیت ارزهای دیجیتال در حریم خصوصی تراکنش‌ها و عدم تحریم‌پذیری، این روزها شاهد افزایش فعالیت طرح‌های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال هستیم که تا زمان قانون‌گذاری ، سرمایه‌گذاران خودشان مسئولیت اصلی را بر عهده دارند.

رسالت کوینگرام که اطلاع رسانی و آموزش در حوزه ارز های دیجیتال است ، مانند همیشه پیشنهاد می کند که به جای دنبال کردن چنین پروژه هایی ، به دنبال کسب اطلاعات و آموزش باشید که بتونید با دانش خود ، سود کسب کنید ، برای شروع نیز میتوانید از بخش "از کجا شروع کنم" استفاده کندی

اگر تجربه‌ای در خصوص طرح‌های پانزی دارید، لطفا در بخش نظرات این پست با ما به اشتراک بگذارید.